- Prawo karne
- 15 listopada 2021
„Decyzje ramowe w sprawie zatrzymania i przekazywania więźniów” – sprawozdanie z seminarium w Luksemburgu (19-20.10.2021 r.) o europejskich standardach tymczasowego aresztowania i pozbawienia wolności
„Decyzje ramowe w sprawie zatrzymania i przekazywania więźniów” – sprawozdanie z seminarium w Luksemburgu (19-20.10.2021 r.) o europejskich standardach tymczasowego aresztowania i pozbawienia wolności
W
W dniach 19.10.2021 – 20.10.2021r. w Luksemburgu odbyło się seminarium Decyzje ramowe w sprawie w sprawie zatrzymania i przekazywania więźniów ( The Council Framework Decisions on detention and transfer of prisoners ). W seminarium brali udział reprezentanci Polski, Belgii oraz Hiszpanii. Tematyka seminarium skupiała na decyzjach ramowych Rady w sprawie zatrzymania i przekazywania więźniów, a szczególnie na określeniu europejskich standardów dotyczących tymczasowego aresztowania i pozbawienia wolności w oparciu o orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na podstawie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, a także orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Natomiast w dniu 20 października 2021r. odbyła się wizyta w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości.
Trybunał przyjął, że jeśli chodzi o dostępność przestrzeni w celi to trzeba brać pod uwagę, ile jest osób w celi, czy mogą spędzać czas na zewnątrz. W sprawie Muršić przeciwko Chorwacji (skarga nr 7334/13) stwierdzono naruszenie art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych wolności. W swojej skardze, skarżący skarżył się na brak przestrzeni osobistej w więzieniu, która niekiedy była mniejsza niż 3 m2. ETPC stwierdził, iż w sprawach, w których w grę wchodziła cela więzienna mierząca od 3 do 4 m2 przestrzeni osobistej na osadzonego, przestrzeń pozostawała istotnym czynnikiem dla oceny przez Trybunał adekwatności warunków pozbawienia wolności. W takich przypadkach naruszenie art. 3 będzie stwierdzone, jeśli na czynnik przestrzeni nakładały się jeszcze innego aspekty niewłaściwych fizycznych warunków pozbawienia wolności dotyczące, w szczególności, dostępu do ćwiczeń na świeżym powietrzu, naturalnego światła i powietrza, dostępności wentylacji, odpowiedniej temperatury pokojowej, możliwości korzystania z toalety w sposób zapewniający prywatność oraz dotyczące zgodności z podstawowymi wymogami sanitarnymi i higienicznymi.
Podobnie ETPC wypowiedział się w znacznie późniejszych wyrokach w sprawach Walasek przeciwko Polsce (skarga nr 33946/15, wyr. z 18.10.2018r.), Zaręba przeciwko Polsce (skarga nr 59955/15, wyr. z 10.10.2019r.) czy Adamkowski przeciwko Polsce (skarga nr 57814/12, wyr. z 28.03.2019r.), podkreślając, że gdy przestrzeń osobista dostępna dla osadzonego spadnie poniżej 3 m² w pomieszczeniu wieloosobowym, zachodzi silne domniemanie naruszenia art. 3 EKPC.
Jeśli nie ma konkretnych powodów, aby ograniczyć dostęp do akt, to trzeba udostępnić dokumenty. Ograniczenie dostępu do akt jest powszechnym problemem w całej UE. Interes postępowania nie jest nadrzędny do prawa dostępu do akt. Prawo do rzetelnego procesu jest zagwarantowane prawem do informacji, prawem dostępu do akt sprawy (dyrektywa PE i Rady 2012/13/UE), prawem dostępu do adwokata ( dyrektywa PE i Rady 2013/48).
Przy podejmowaniu decyzji w zakresie przedłużenia tymczasowego aresztowania, nagminne jest stosowanie frazy „okoliczności się nie zmieniły”. Organ podejmujący decyzję o przedłużeniu tymczasowego aresztowania powinien dokonać kontroli na nowo. W uzasadnieniu trzeba wskazać powody, dla których dalej osobę należy przetrzymywać. Nie można przerzucać ciężaru dowodowego na oskarżonego. Przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania:
Wzajemne zaufanie i wzajemne uznawanie orzeczeń leży u podstaw wspólnych wartości, pod którymi podpisują się państwa członkowskie. Zarówno zasada wzajemnego zaufania między państwami członkowskimi, jak i zasada wzajemnego uznawania mają w prawie Unii fundamentalne znaczenie, gdyż umożliwiają utworzenie i utrzymywanie przestrzeni bez granic wewnętrznych. Stosowanie zasady wzajemnego uznawania wymaga, aby istnienie orzeczenia prawomocnego w jednym z Państw Członkowskich pociągało za sobą szereg skutków w innych Państwach Członkowskich.
Zasada wzajemnego uznawania orzeczeń nie jest jednak bezwarunkowa. Artykuły 1 i 4 Karty Praw Podstawowych UE oraz art. 3 EKPC ustanawiają jedną z podstawowych wartości Unii i jej państw członkowskich Kwestie wzajemnego uznawania orzeczeń nie mogą mieć charakteru nadrzędnego nad zakazem tortur i nieludzkiego traktowania.
Zgodnie z art. 1 ust.1 decyzji ramowej rady z dnia 13 czerwca 2002r. w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania i procedury wydawania osób między państwami członkowskimi, Europejski Nakaz Aresztowania stanowi decyzję sądową wydaną przez państwo członkowskie w celu aresztowania i przekazania przez inne państwo członkowskie osoby, której dotyczy wniosek, w celu przeprowadzenia postępowania karnego lub wykonania kary pozbawienia wolności bądź środka zabezpieczającego.
Zgodnie z zasadą wzajemnego uznawania orzeczeń, państwa członkowskie wykonują każdy nakaz aresztowania.
Jednak wykonujący nakaz organ sądowy może odmówić wykonania takiego nakazu wyłącznie w enumeratywnie wyliczonych wypadkach obligatoryjnej odmowy wykonania, przewidzianych w art. 3 decyzji ramowej, lub fakultatywnej odmowy wykonania, przewidzianych w art. 4 i 4a decyzji ramowej. Poza tym wykonanie europejskiego nakazu aresztowania można uzależnić wyłącznie od jednego z warunków wyczerpująco określonych w art. 5 decyzji ramowej (wyrok Lanigan, C- 237/15) .
Orzeczenia Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w sprawach Aranyosi ( C-404/15), PPU ML( C-220/18) oraz Dorobantu ( C- 128/18) pokazały kierunek, w którym należy iść.
Jeśli istnieją wątpliwości, czy państwo wydające nakaz nie zapewni odpowiednich warunków gwarantujących poszanowanie godności człowieka, należy odmówić wydania nakazu. W tym celu wykonujący nakaz organ sądowy powinien na wstępie oprzeć się na obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i należycie zaktualizowanych danych o warunkach pozbawienia wolności panujących w wydającym nakaz państwie członkowskim, które dowodzą istnienia nieprawidłowości, czy to systemowych lub ogólnych, czy dotyczących niektórych grup osób, czy też niektórych ośrodków penitencjarnych. Dane te mogą wynikać w szczególności z międzynarodowych orzeczeń sądowych, takich jak wyroki ETPC, orzeczeń sądowych wydającego nakaz państwa członkowskiego oraz decyzji, sprawozdań i innych dokumentów sporządzanych przez organy Rady Europy lub pochodzących z systemu Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Decyzja odmawiająca wykonania europejskiego nakazu aresztowania musi być poprzedzona przeprowadzeniem dwuetapowego testu:
Po pierwsze, należy ustalić, czy w państwie wydającym nakaz istnieje rzeczywiste ryzyko nieludzkiego lub poniżającego traktowania ze względu na „nieprawidłowości – czy to systemowe, czy ogólne, czy dotyczące niektórych grup osób, czy też niektórych ośrodków penitencjarnych.
Następnie, organ wykonujący nakaz musi dokonać oceny w sposób konkretny i dokładny, czy istnieją poważne i sprawdzone podstawy, aby uznać, że zainteresowana osoba będzie narażona na to niebezpieczeństwo ze względu na warunki jej pozbawienia wolności rozważane w wydającym nakaz państwie członkowskim.
Powszechnym problemem jest nadużywanie ENA. Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że im dłużej trwa tymczasowy areszt, tym mniejsze jest ryzyko ucieczki. Kolejną kwestią wartą omówienia jest zbyt wczesne sięganie po ENA, nie dokonując oceny proporcjonalności. Należy poszukiwać alternatyw dla Europejskiego Nakazu Aresztowania, którymi są m.in. Europejski Nakaz Dochodzeniowy (END) czy Europejski Nakaz Nadzoru ( ENN).
Celem zastosowania ENN jest zapobieganie dyskryminacji osób, które skorzystały z prawa do przemieszczania się, zachęcenie do rehabilitacji społecznej już na etapie procesu, zmniejszenie ilości wydawanych ENA.
Decyzja ramowa Rady 2009/829/WSiSW z dnia 23 października 2009 r. w sprawie stosowania przez państwa członkowskie Unii Europejskiej zasady wzajemnego uznawania do decyzji w sprawie środków nadzoru stanowiących alternatywę dla tymczasowego aresztowania
Dzięki środkom nadzoru wskazanym w decyzji ramowej Rady 2009/820/WSiSW osoba, która ma miejsce pobytu w jednym państwie członkowskim, a co do której toczy się postępowanie karne w drugim państwie członkowskim, oczekując na proces może być nadzorowana przez organy w tym państwie, w którym ma miejsce pobytu.
Przykład: Obywatel Holandii aresztowany w Hiszpanii po dokonanej bójce, dzięki ENN może wykonywać w Holandii środki nadzoru orzeczone przez Sąd w Hiszpanii.
Decyzja ramowa umożliwia monitorowanie w państwie wykonującym środków nadzoru zastosowanych wobec danej osoby, zapewniając efektywny wymiar sprawiedliwości, a w szczególności stawiennictwo danej osoby na rozprawie. W art. 8 ust. 1 i 2 wskazano środki nadzoru do których ma zastosowanie decyzja ( np. zakaz prowadzenia pojazdów, obowiązek poddania się leczeniu, w tym terapii odwykowej). Organ państwa wykonującego wydaje decyzję w terminie 20 dni roboczych od dnia otrzymania przez organ państwa wydającego decyzji w sprawie środków nadzoru i zaświadczenia.
W przypadku gdy charakter środków nadzoru jest niezgodny z prawem państwa wykonującego, to zgodnie z art.13 ust. 1 właściwy organ w tym państwie członkowskim może dostosować je do typów środków nadzoru, które zgodnie z prawem państwa wykonującego mają zastosowanie do równoważnych przestępstw. Dostosowany środek nadzoru odpowiada możliwie najściślej środkowi zastosowanemu w państwie wydającym. Co istotne, dostosowany środek nadzoru nie może być surowszy niż środek nadzoru, który został zastosowany pierwotnie.
Jeśli nie uda się wykonać ENN, to wówczas można zastosować ENA ( opcja rezerwowa).
Obserwuje się rzadkie stosowanie ENN między państwami członkowskimi, co jest efektem z jednej strony braku wiedzy o istnieniu takiego instrumentu, a z drugiej strony braku zaufania do drugiego państwa, że będzie wykonywać nakaz nadzoru.
Należy podkreślić, że ENN w przeciwieństwie do ENA nie można wydawać przeciwko osobom, które nie ukończyły 18 roku życia.
Seminarium zakończone zostało wizytą w Europejskim Trybunale Sprawiedliwości, gdzie uczestnicy oglądali rozprawę HK przeciwko Dania I HK/Privat ( C – 587/20) w przedmiocie zwolnienia z funkcji przewodniczącej Związków Zawodowych z powodu osiągnięcia wieku emerytalnego.
