Mankamenty i błędy w stosowaniu tymczasowego aresztowania omawia Raport Fundacji Court Watch. Autorzy na podstawie badań ankietowych wskazują także konkretne rozwiązania, które mogłyby przeciwdziałać nadużywaniu tego środka zapobiegawczego. Raport nosi tytuł: Stosowanie tymczasowego aresztowania w Polsce na tle innych krajów europejskich.

Najważniejsze krytyczne uwagi wskazane w Raporcie dotyczą:

braku krytycyzmu wobec wniosków prokuratorskich o stosownie bądź przedłużenie stosowania aresztu. Sądy bardzo rzadko wchodzą w polemikę z tezami prokuratora, niejako automatycznie przejmując jego stanowisko. Teza taka znajduje poparcie w treści uzasadnień, które skupiają się na omówieniu okoliczności świadczących na niekorzyść sprawcy. W konsekwencji to prokurator jest realnym „gospodarzem” postępowania o zastosowanie aresztu, nie ponosząc żadnej odpowiedzialności za treść rozstrzygnięcia. Sądy co do zasady zgadzają się na stosowanie aresztu przez okres prowadzenia postępowania przygotowawczego, bez względu na to, jakie czynności w toku tego postępowania prokurator planuje przeprowadzić. Tym samym nie wprowadzają żadnych granic dla tego etapu postępowania, choć posiadają ku temu instrumenty. Przez odwołanie się do braku potrzeby przeprowadzenia – przykładowo - dowodu z opinii biegłych, które mogłyby zostać wykonane już na etapie sądowym bez uszczerbku dla prawidłowości procedowania – sądy mogłyby odmawiać dalszego stosowania aresztu z powołaniem się na przesłankę z art. 263 k.p.k. W wielu przypadkach materiał dowodowy, nieuwzględniający opinii biegłych, będzie zupełnie wystarczający do wniesienia aktu oskarżenia. Argument ten jest w szczególności aktualny w przypadku opinii biegłych psychiatrów. Przecież wyniki tej opinii i tak będą rzutować co najwyżej na poprawę sytuacji procesowej oskarżonego".

zaburzenia równości stron w dostępie do akt sprawy. W obowiązującej procedurze sąd jest zobligowany do wydania decyzji aresztowej w bardzo krótkim czasie, niejako „dzieląc się” dostępnością materiału dowodowego z obrońcą. W tej perspektywie niezwykle uprzywilejowaną pozycje zajmuje prokuratura, która nie tylko dysponuje najdłuższym czasem na analizę materiałów, ale także proponuje ich określoną interpretację we wniosku o zastosowanie aresztu.

iluzoryczności kontroli instancyjnej. Błędy i braki wykazywane w uzasadnieniach sądów pierwszej instancji są powielane w przypadku orzeczeń sądów odwoławczych. Prowadzi to do utrwalania błędnych praktyk (np. pomijania w analizie realnego wymiaru kary dyrektyw z art. 53 k.k.), a w konsekwencji wypracowania błędnego standardu, który pozostaje w sprzeczności z treścią k.p.k

Wytyczne dla kontroli prokuratorskich wniosków o tymczasowe aresztowanie

W treści publikacji - dostępnej na stronie czasopisma Palestra - autorstwa prof. Jerzego Skorupki znajdują się istotne dla praktyki wymiaru sprawiedliwości w sprawach aresztowych wytyczne dla sądów, które stosują tymczasowe aresztowanie. Zachęcając do lektury całej publikacji, warto przyjrzeć się najważniejszym ze wskazówek, jak sądy powinny oceniać zasadność wniosków o zastosowanie bądź przedłużenie tymczasowego aresztowania:

"Oceniając zasadność wniosku, sąd powinien mieć w polu widzenia, że wyłącznie okoliczności tam podane mogą stanowić podstawę do ustalenia, że występuje realne ryzyko bezprawnego utrudniania prawidłowego toku postępowania. Wynika to z zasady skargowości. Prokurator uznał wszak, że dowody i okoliczności, które opisał we wniosku, a nie inne, wskazują na uzasadnioną obawę destabilizacji postępowania przygotowawczego, a tym samym na potrzebę jego ochrony".

"Jeżeli zaś rzeczone ryzyko wynika z dowodów i okoliczności sprawy, których prokurator nie przywołał we wniosku, sąd nie może wziąć ich pod uwagę, gdyż według prokuratora (strony żądającej ochrony) nie wskazują one na występowanie takiego ryzyka, a ponadto nie zostały ujawnione podejrzanemu i jego obrońcy".

"Wniosek prokuratora powinien odsyłać do odpowiednich kart akt postępowania przygotowawczego. Jeżeli w sprawie występuje kilku podejrzanych, dowody i okoliczności wskazujące na duże prawdopodobieństwo popełnienia zarzuconego czynu oraz obawy bezprawnego wpływania na prawidłowy tok postępowania i potrzebę zastosowania lub przedłużenia tymczasowego aresztowania prokurator powinien wykazać w stosunku do każdego podejrzanego z osobna, gdyż tego wymaga dyrektywa adaptacji środków zapobiegawczych z art. 253 § 1 k.p.k. Prokurator powinien wykazać, że tymczasowe aresztowanie konkretnego podejrzanego znajduje uzasadnienie w dowodach i okolicznościach sprawy".

"We wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania należy dodatkowo wykazać, że postępowanie toczy się sprawnie i systematycznie gromadzone są dowody, a nadto okoliczności uzasadniające konieczność stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego i powody odstąpienia od stosowania wolnościowych środków zapobiegawczych, gdyż wymaga tego dyrektywa minimalizacji tymczasowego aresztowania z art. 257 § 1 k.p.k. oraz dyrektywa proporcjonalności z art. 258 § 4 k.p.k.. Ciężar wykazania okoliczności wymienionych we wniosku ma charakter formalny i obarcza wyłącznie prokuratora, gdyż poza nim nikt nie może tego wykazać".

"Nagminną wadą prokuratorskich wniosków jest opisywanie ustalonego stanu faktycznego i przeprowadzonych czynności dowodowych zamiast wskazania faktów i okoliczności, które mają znaczenie dla wykazania przesłanki ogólnej i szczególnej tymczasowego aresztowania, z podaniem kart akt sprawy osobno dla każdego podejrzanego".

Zobacz również "Tymczasowe aresztowanie. Praktyczny przewodnik dla osadzonych, ich bliskich oraz obrońców" -  publikacja o stosowaniu i wykonywaniu tymczasowego aresztowania z praktycznego punktu widzenia, zawierająca niezbędne orzecznictwo oraz wzory pism procesowych oraz wzory pism do administracji Aresztu Śledczego.